Γράφει ο Παύλος Ζέρβας
Στη μουσική, όπως και στη ζωή, η πρώτη εντύπωση μετράει. Και ποια είναι η πρώτη εντύπωση όταν αντικρίζεις έναν δίσκο; Μα φυσικά το εξώφυλλο. Το βλέμμα σου πέφτει πάνω του, πολύ πριν πατήσεις το “play”. Κάποια εξώφυλλα σε προκαλούν να τα κοιτάξεις, άλλα σου λένε “πρόσεξε τι θα ακούσεις”, ενώ μερικά είναι μικρά έργα τέχνης, τόσο επιδραστικά που ξεφεύγουν από τα όρια ενός απλού μουσικού κόσμου.
Σε αυτό το άρθρο δεν θα μιλήσουμε απλώς για «όμορφα» ή «διάσημα» εξώφυλλα. Θα περιπλανηθούμε στα περίεργα, τα σπουδαία, τα σοκαριστικά, τα αμφιλεγόμενα και τα πιο αξιομνημόνευτα εξώφυλλα στην ιστορία. Μερικά προκάλεσαν λογοκρισία, άλλα έγιναν αντικείμενα σχολιασμών και κάποια άλλα απλώς δεν τα ξεχνάς ποτέ. Ένα μουσικό οδοιπορικό με τον φακό στραμμένο στο εξώφυλλο – γιατί πολλές φορές, μια εικόνα δεν είναι μόνο χίλιες λέξεις, αλλά μπορεί να είναι και …χίλιες νότες!
Πριν μπούμε στο κυρίως πιάτο, αξίζει να αναλογιστούμε γιατί το εξώφυλλο έχει τόσο μεγάλη σημασία. Δεν είναι απλώς διακόσμηση. Είναι ένας καθρέφτης της εποχής, της ιδεολογίας του καλλιτέχνη, της αισθητικής, της τρέλας ή της ιδιοφυΐας του. Είναι κάτι μεταξύ μεταξύ τέχνης και πρόκλησης.
Στον βινυλιακό κόσμο, τα εξώφυλλα ήταν ένα είδος αφίσας, πρόγευση του τι σε περιμένει. Στην εποχή του streaming, συνεχίζουν να παίζουν τεράστιο ρόλο, μόνο που τώρα τα βλέπουμε σε thumbnail στο Spotify και άλλες εφαρμογές. Όμως ακόμα κι εκεί, το εξώφυλλο κάνει τη διαφορά ανάμεσα στο να κάνεις skip ή να πατήσεις play.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, ένα ταξίδι σε μερικά από τα πιο αξιοσημείωτα εξώφυλλα που άφησαν εποχή, για καλό ή για κακό.
1. The Velvet Underground & Nico (1967) – Το μπανανάκι του Warhol
Ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα και παράλληλα παράξενα εξώφυλλα όλων των εποχών. Ο Andy Warhol σχεδίασε μια κίτρινη μπανάνα που …μπορούσες να ξεκολλήσεις. Από κάτω αποκαλυπτόταν μία ροζ μπανάνα. Στην εποχή της ψυχεδέλειας, της ελεύθερης έκφρασης και του underground, αυτό δεν ήταν απλά εξώφυλλο, ήταν πρόκληση, σεξουαλικό υπονοούμενο, pop art και avant-garde δήλωση, όλα σε ένα.
Η μουσική που έκρυβε το βινύλιο; Ολόκληρη μια επανάσταση.
2. Nirvana – Nevermind (1991)
Ένα γυμνό μωρό που κυνηγά ένα δολάριο μέσα σε μια πισίνα. Αθωότητα και καπιταλισμός σε ένα στιγμιότυπο. Το εξώφυλλο του Nevermind έγινε παγκόσμιο σύμβολο, όχι μόνο γιατί είναι το αντίθετο του συνηθισμένου rock εξωφύλλου, αλλά και γιατί αποτυπώνει, χωρίς να το ξέρει, την αγωνία μιας γενιάς: το “τρέχω να προλάβω ένα δολάριο”.
Το μωρό μεγάλωσε και μήνυσε τη μπάντα χρόνια μετά, αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία…!
3. Kiss – Love Gun (1977)
Πολύ πριν οι cosplay αισθητικές γίνουν mainstream, οι Kiss ήταν ήδη ζωντανοί υπερήρωες. Στο εξώφυλλο του Love Gun, εμφανίζονται σαν θεοί του glam rock, περιστοιχισμένοι από ημίγυμνες, εκστασιασμένες γυναίκες, σε μια σκηνή που θυμίζει 70s pulp κόμικ. Camp, θεατρικότητα και μια ανελέητη εμπορευματοποίηση της εικόνας.
Ό,τι πιο “Kiss” υπάρχει.
4. The Beatles – Yesterday and Today (1966 – butcher cover)
Αυτό το εξώφυλλο είναι θρυλικό όχι μόνο για την εικόνα του (οι Beatles ντυμένοι με λευκές ιατρικές ρόμπες, κρατώντας κούκλες-μωρά διαμελισμένες και κομμάτια από σφαγμένα ζώα), αλλά και για την ιστορία του. Κυκλοφόρησε για λίγο και μετά αποσύρθηκε άρον-άρον λόγω αντιδράσεων. Όσοι πρόλαβαν και το αγόρασαν, σήμερα κρατούν χρυσάφι.
Ήταν φάρσα; Προβοκάτσια; Καλλιτεχνική έκφραση; Ό,τι κι αν ήταν, δεν το ξεχνάς εύκολα.
5. Pink Floyd – The Dark Side of the Moon (1973)
Το πιο αναγνωρίσιμο ίσως εξώφυλλο στην ιστορία του rock, και όμως …τόσο απλό: ένα πρίσμα που διασπά το φως στα χρώματα του ουράνιου τόξου. Μινιμαλισμός με τεράστιο impact. Δημιουργία του Storm Thorgerson και της Hipgnosis, το εξώφυλλο αυτό είναι ένας οπτικός καθρέφτης της μουσικής του άλμπουμ — φιλοσοφικής, ψυχεδελικής και διαχρονικής.
6. Grace Jones – Island Life (1985)
Όχι, η Grace Jones δεν μπορούσε να πάρει αυτή τη στάση στην πραγματικότητα. Ήταν αποτέλεσμα φωτογραφικής σύνθεσης από τον Jean-Paul Goude, που έγινε τόσο εμβληματική ώστε θεωρήθηκε μοντέρνα τέχνη. Ένα σώμα που μοιάζει αγαλμάτινο, αιθέριο, εξωπραγματικό. Ό,τι ακριβώς ήταν και η Grace Jones: πλάσμα από άλλο πλανήτη.
7. Guns N’ Roses – Appetite for Destruction (1987)
Το αρχικό εξώφυλλο έδειχνε ένα ρομπότ που μόλις έχει βιάσει μια γυναίκα-μηχανή, πριν δεχτεί την επίθεση από ένα μεταλλικό τέρας. Μόνο αυτό φτάνει για να το κατατάξει στα πιο αμφιλεγόμενα όλων των εποχών.
Μετά από δημόσια κατακραυγή, αντικαταστάθηκε με το γνωστό πλέον σταυρό και τα κρανία των μελών του συγκροτήματος.
8. David Bowie – Diamond Dogs (1974)
Το σώμα του Bowie, γυμνό, μεταμορφωμένο σε ένα ανδρογυνικό πλάσμα με σώμα σκύλου. Ο ζωγράφος Guy Peellaert το απέδωσε με εντυπωσιακή λεπτομέρεια, τόσο που οι εταιρείες αναγκάστηκαν να αφαιρέσουν τα γεννητικά όργανα του «σκύλου».
Το εξώφυλλο απαγορεύτηκε σε αρκετές χώρες, αλλά έμεινε στην ιστορία για τη θαρραλέα του αισθητική.
9. Joy Division – Unknown Pleasures (1979)
Ένα από τα πιο μυστηριώδη εξώφυλλα της post-punk εποχής. Το σχέδιο προέρχεται από την πρώτη καταγραφή ραδιοπαλμών από πάλσαρ. Αστροφυσική, μελαγχολία και μουσική συγχωνεύονται σε μία εικόνα.
Ένα εξώφυλλο που έγινε σύμβολο της εσωστρέφειας, του στιλ και της σκοτεινής ομορφιάς.
10. Metallica – Load (1996)
Το εξώφυλλο δείχνει ένα μείγμα από αίμα και σπέρμα. Κυριολεκτικά. Ο καλλιτέχνης Andres Serrano συνδύασε τα δύο υγρά και τα φωτογράφισε. Το αποτέλεσμα ήταν …αμφιλεγόμενο. Για κάποιους τέχνη, για άλλους αηδία. Για τους φανς του παλιού heavy metal Metallica, προδοσία. Για όλους όμως, κάτι που δεν ξεχνάς.
11. Madonna – Erotica / Sex Book (1992)
Ίσως το πιο τολμηρό εξώφυλλο mainstream καλλιτέχνιδας. Η Madonna δεν φοβήθηκε να γίνει «βρόμικη», «προκλητική», «πορνοστάρ» στα μάτια του κόσμου.
Το Sex book, συνοδευτικό της μουσικής δουλειάς, ήταν ένα ασημένιο βιβλίο με μεταλλικό εξώφυλλο, γεμάτο ασπρόμαυρες ερωτικές φωτογραφίες. Σόκαρε, προκάλεσε, πούλησε σαν τρελό.
12. Rage Against The Machine – Self-Titled (1992)
Το εξώφυλλο δείχνει τον Βιετναμέζο μοναχό Thích Quảng Đức τη στιγμή της αυτοπυρπόλησης το 1963, διαμαρτυρόμενος για τη δίωξη των Βουδιστών. Δεν είναι απλώς συγκλονιστικό, είναι πολιτικό μανιφέστο. Όταν οι Rage αποφάσισαν να κυκλοφορήσουν το ντεμπούτο τους με αυτή τη φωτογραφία, έδωσαν ξεκάθαρα το στίγμα τους: η μουσική τους δεν είναι για να ακούγεται ευχάριστα. Είναι για να ταρακουνήσει.
13. Pink Floyd – Atom Heart Mother (1970)
Ένα εξώφυλλο με… μια αγελάδα. Χωρίς τίτλο, χωρίς όνομα μπάντας, τίποτα. Μια αγελάδα σε ένα λιβάδι. Οι Floyd αποφάσισαν να σπάσουν κάθε κλισέ του progressive rock, και το κατάφεραν με τον πιο «αντιροκ» τρόπο. Η εικόνα αυτή έγινε cult.
14. Roxy Music – For Your Pleasure (1973)
Στο προσκήνιο, μια γυναίκα με μαύρο μακρύ φόρεμα και γάντια στέκεται ψυχρή, αινιγματική, κρατώντας με λουρί έναν μαύρο πάνθηρα. Αυτό είναι το εξώφυλλο του For Your Pleasure, του δεύτερου άλμπουμ των Roxy Music, που κυκλοφόρησε το 1973, και είναι από εκείνες τις εικόνες που δεν φεύγουν ποτέ από το μυαλό. Η γυναίκα είναι η Amanda Lear, μοντέλο, τραγουδίστρια, μούσα του Dalí και μία από τις πιο μυστηριώδεις περσόνες των ’70s. Η επιλογή της δεν είναι τυχαία: ενσαρκώνει τέλεια την glam αισθητική του Bryan Ferry, γεμάτη στυλ, μυστήριο, απόσταση και έλεγχο. Και ο πάνθηρας; Σύμβολο εξουσίας, σεξουαλικότητας και ενός glam που δεν είναι απλώς εντυπωσιακό, αλλά σχεδόν επικίνδυνο.
Αισθησιακό, απόκοσμο, κλασάτο, ελαφρώς επικίνδυνο. Ακριβώς όπως οι Roxy Music.
15. The Beatles – Abbey Road (1969)
Τέσσερις άνδρες περνούν τον δρόμο. Δεν έχει τίποτα ιδιαίτερο. Καμία φαντασμαγορία, κανένα φόντο φτιαγμένο σε στούντιο. Είναι μια απλή διάβαση στην Abbey Road του Λονδίνου. Κι όμως: αυτή η απλότητα έγινε το πιο διάσημο εξώφυλλο δίσκου όλων των εποχών. Ο Paul ξυπόλυτος. Ο John ντυμένος στα λευκά, σαν ιερέας. Ο George με τζιν, σαν εργάτης. Ο Ringo στα μαύρα, σαν νεκροθάφτης. Ή τουλάχιστον έτσι έλεγαν οι θεωρίες συνωμοσίας που ξεπήδησαν με το “Paul is dead” — ένα μυστήριο που έγινε θρύλος, σχεδόν ανεξάρτητα από τη μουσική.
Το Abbey Road είναι ο τελευταίος δίσκος που ηχογράφησαν μαζί οι Beatles — και το εξώφυλλο αυτό μοιάζει σαν μια τελετουργική έξοδος. Δεν έχουν τα ονόματά τους πουθενά, ούτε τον τίτλο του άλμπουμ. Δεν χρειάζονται. Το σήμα της διάβασης γίνεται σύμβολο. Το πεζοδρόμιο, προσκύνημα. Η φωτογραφία, εικονίδιο μιας εποχής που άλλαζε, ίσως και που τελείωνε.
16. King Crimson – In the Court of the Crimson King (1969)
Το εξώφυλλο του In the Court of the Crimson King, του πρώτου άλμπουμ των King Crimson το 1969, αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές και αναγνωρίσιμες εικόνες στην ιστορία της progressive rock. Η ζωγραφιά του Barry Godber, που απεικονίζει ένα έντονα εκφραστικό, σχεδόν παραληρηματικό πρόσωπο, εκφράζει την ένταση και την ψυχολογική ένδεια που διαπερνά τη μουσική του δίσκου. Δυστυχώς, παρότι ο Godber ήταν ο πρώτος που ζωγράφισε ένα εξώφυλλο για progressive rock συγκρότημα, πέθανε πριν προλάβει να δει την τεράστια επιτυχία του έργου του.
Το συγκεκριμένο εξώφυλλο, με την παράξενη και συναρπαστική του έκφραση, συνεχίζει να γοητεύει τους φαν και να συμβολίζει τη γέννηση ενός νέου είδους μουσικής, το οποίο θα επηρέαζε ολόκληρες γενιές.
17. Supertramp – Breakfast in America (1979)
Το εξώφυλλο του Breakfast in America των Supertramp, κυκλοφορία του 1979, είναι ένα έξυπνο και χιουμοριστικό παιχνίδι με την αμερικανική κουλτούρα και τα κλισέ της. Η εικόνα δείχνει μια νεαρή γυναίκα σερβιτόρα που κρατάει έναν δίσκο πρωινού, αλλά αντί για φαγητό, ο δίσκος είναι ένα αμερικάνικο τοπίο με τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης, όπου τα κτίρια αντικαθίστανται από είδη πρωινού – τα φώτα της πόλης μοιάζουν με αυγά, το Empire State Building θυμίζει ένα γιγάντιο πιρούνι, και η γυναίκα φοράει τη στολή μιας σερβιτόρας diner.
Το εξώφυλλο σχεδιάστηκε από τον Mike Doud και φωτογραφήθηκε από τον Mick Haggerty, ενώ η γυναίκα είναι η αδελφή του μπασίστα Ρικ Ντέιβις, Κάθριν. Η εικόνα συνδυάζει το χιούμορ με την κριτική για τον αμερικανικό τρόπο ζωής και την εμμονή με το πρωινό γεύμα, παράλληλα με τον αστικό μύθο της “Αμερικής ως γης ευκαιριών”.
18. Red Hot Chili Peppers – Californication (1999)
Το εξώφυλλο του Californication των Red Hot Chili Peppers, που κυκλοφόρησε το 1999, ξεχωρίζει για την απλότητά του και την «ψυχεδελική» αισθητική του. Η εικόνα παρουσιάζει ένα ψηφιακά επεξεργασμένο τοπίο με έναν παραμορφωμένο ωκεανό, καθώς και τον χαρακτηριστικό κόκκινο ήλιο που ανατέλλει πάνω από το έδαφος, αποδίδοντας ένα αίσθημα παραξενιάς και αλλόκοτης ομορφιάς.
Η σύνθεση αποτυπώνει με τρόπο αφηρημένο και σουρεαλιστικό την έννοια της «Καλιφορνέζικης φαντασίας» – ένα κράμα ονείρου και πραγματικότητας, πόλης και φύσης, επιφανειακής λάμψης και εσωτερικής αναζήτησης, που κυριαρχούν και στους στίχους του άλμπουμ.
19. Michael Jackson – Dangerous (1991)
Το εξώφυλλο του Dangerous του Michael Jackson, σχεδιασμένο από τον θρυλικό καλλιτέχνη Mark Ryden, είναι ένα από τα πιο περίτεχνα και συμβολικά εξώφυλλα στην ιστορία της ποπ μουσικής. Η εικόνα παρουσιάζει ένα πολύπλοκο κολάζ από σουρεαλιστικά στοιχεία, ζώα, μυστικά σύμβολα και την ίδια τη μορφή του Michael Jackson σε καρτούν στυλ, μέσα σε μια εντυπωσιακή, χειροποίητη ζωγραφιά.
Το έργο συνδυάζει αναφορές σε μυστικισμό, την ψυχολογία του καλλιτέχνη και τον κόσμο της φαντασίας, δίνοντας μια αίσθηση μυστηρίου και βάθους που ταιριάζει με το σκοτεινό και εξεζητημένο ύφος του άλμπουμ. Κάθε λεπτομέρεια έχει το νόημά της, από τα μάτια των ζώων μέχρι τα κρυμμένα πρόσωπα και τα σύμβολα, δημιουργώντας μια οπτική εμπειρία που προσκαλεί τον θεατή να εξερευνήσει ξανά και ξανά.
20. Deep Purple – In Rock (1970)
Το εξώφυλλο του In Rock των Deep Purple, που κυκλοφόρησε το 1970, είναι από τα πιο εντυπωσιακά και χαρακτηριστικά της ιστορίας της ροκ μουσικής. Η φωτογραφία δείχνει τα μέλη της μπάντας «χαραγμένα» σαν γιγάντιες πέτρινες μορφές πάνω σε ένα βουνό, θυμίζοντας το διάσημο μνημείο των Προέδρων των ΗΠΑ στο Mount Rushmore.
Αυτή η τολμηρή και πρωτότυπη ιδέα αποτυπώνει την αίσθηση δύναμης και μόνιμης παρουσίας που ήθελε να δείξει το συγκρότημα, σαν «γίγαντες» της ροκ σκηνής. Το εξώφυλλο, σχεδιασμένο από τον Joe Petagno, αντικατοπτρίζει την ακατέργαστη, βαριά και δυναμική μουσική που περιέχεται μέσα στον δίσκο.
Το εξώφυλλο ως καθρέφτης του ήχου
Μπορεί να ζούμε στην εποχή του TikTok και των ηλεκτρονικών playlists, αλλά το εξώφυλλο συνεχίζει να έχει δύναμη. Είναι το σημείο όπου η μουσική συναντά την εικόνα, όπου το μήνυμα κωδικοποιείται σε συμβολισμό και αισθητική.
Από τη μπανάνα του Warhol μέχρι την αυτοπυρπόληση του μοναχού, τα εξώφυλλα είναι μικρές ιστορίες, εικαστικά ποιήματα και κάποιες φορές, σκάνδαλα.
Το εξώφυλλο μπορεί να σε φέρει κοντά στη μουσική πριν ακόμα ακούσεις μια νότα. Κι αυτό, όσο περνούν τα χρόνια, το κάνει πιο σημαντικό από ποτέ…