Όταν το Christmas έγινε Pop!

Γράφει ο Παύλος Ζέρβας

Υπήρξε μια εποχή που τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια δεν είχαν καμία σχέση με charts, πωλήσεις, ραδιόφωνα και νούμερα ένα. Ήταν ύμνοι, carols, τραγούδια που ακούγονταν σε εκκλησίες, πλατείες και οικογενειακά σπίτια, μεταφερόμενα από γενιά σε γενιά, χωρίς δισκογραφικές φιλοδοξίες και εμπορικές βλέψεις. Τα Χριστούγεννα ήταν παράδοση, όχι playlist.

Κι όμως, κάπου στη διαδρομή του 20ού αιώνα, κάτι άλλαξε. Το Christmas άρχισε να αποκτά ρυθμό, μελωδία, φωνές-σύμβολα και –το κυριότερο– εμπορική δύναμη. Η γιορτή μετατράπηκε σε μουσικό γεγονός, τα τραγούδια απέκτησαν ημερομηνία επανεμφάνισης κάθε Δεκέμβρη και τα charts άρχισαν να γεμίζουν …καμπάνες!

Από τον Bing Crosby μέχρι τη Mariah Carey, αυτή είναι η ιστορία που το Christmas μετατράπηκε σε Pop!

Από τα carols στο μικρόφωνο

Τα πρώτα χριστουγεννιάτικα τραγούδια δεν γράφτηκαν για να ηχογραφηθούν. Ήταν συλλογικά, ανώνυμα, αυστηρά δεμένα με το θρησκευτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής τους. Το Silent Night, για παράδειγμα, γράφτηκε το 1818 στην Αυστρία και χρειάστηκαν δεκαετίες για να διαδοθεί εκτός των εκκλησιών.

Η μεγάλη τομή ήρθε με την εξάπλωση της ηχογράφησης και του ραδιοφώνου. Για πρώτη φορά, ένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι μπορούσε να ακουστεί μαζικά, ταυτόχρονα, σε διαφορετικά σπίτια. Και εκεί κάπου γεννήθηκε η ιδέα ότι το Christmas δεν είναι μόνο παράδοση, είναι και αφήγηση, συναίσθημα, ερμηνεία.

Bing Crosby και η πρώτη παγκόσμια επιτυχία

Το 1942, εν μέσω Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Bing Crosby ηχογραφεί το White Christmas. Δεν ήταν απλώς ένα τραγούδι. Ήταν νοσταλγία, απώλεια, ελπίδα για επιστροφή στην κανονικότητα. Το κοινό το αγκάλιασε σχεδόν ακαριαία.

Το White Christmas έγινε το πιο εμπορικό single όλων των εποχών, ένας τίτλος που κράτησε για δεκαετίες. Για πρώτη φορά, ένα χριστουγεννιάτικο τραγούδι δεν ήταν απλώς εποχικό, ήταν παγκόσμιο φαινόμενο. Και, χωρίς να το ξέρει, ο Crosby άνοιξε την πόρτα σε μια ολόκληρη βιομηχανία.

Τα Χριστούγεννα μπαίνουν στο σαλόνι της pop

Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, η χριστουγεννιάτικη μουσική άρχισε να αποκτά πρόσωπα: Elvis Presley, Frank Sinatra, Nat King Cole. Οι φωνές τους έδωσαν glamour και συναίσθημα σε τραγούδια που μέχρι τότε θεωρούνταν «παραδοσιακά».

Το Blue Christmas του Elvis έφερε για πρώτη φορά τη μελαγχολία στο Christmas pop σύμπαν, ενώ το The Christmas Song του Nat King Cole καθόρισε τον ήχο της γιορτής για γενιές ολόκληρες. Δεν ήταν πια μόνο χαρά, ήταν και συναίσθημα, μνήμη, μοναξιά.

Και κάπως έτσι, τα Χριστούγεννα απέκτησαν soundtracks!

Η δεκαετία του ’70 και το rock Christmas

Αν μέχρι τότε το Christmas είχε καθαρά οικογενειακό και «ασφαλές» προφίλ, τα ’70s ήρθαν να το ταράξουν. Το Merry Xmas Everybody των Slade και το I Wish It Could Be Christmas Everyday των Wizzard έφεραν τον θόρυβο, την ενέργεια και την pop-rock αισθητική στη γιορτή.

Τα τραγούδια αυτά δεν γράφτηκαν για να συγκινήσουν, γράφτηκαν για να ακουστούν δυνατά. Και τα κατάφεραν. Μέχρι σήμερα, παραμένουν αναπόσπαστο κομμάτι της βρετανικής Χριστουγεννιάτικης κουλτούρας, αποδεικνύοντας ότι το Christmas μπορεί να είναι και θορυβώδες.

Wham!, MTV και το απόλυτο pop δράμα

Το 1984, δύο νεαροί Βρετανοί αποφασίζουν να γράψουν ένα Xριστουγεννιάτικο τραγούδι που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Το Last Christmas δεν μιλά για χιόνια και καμπάνες, αλλά για προδοσία, χωρισμό και …συναισθηματικά αποκαΐδια!

Κι όμως, αυτό ακριβώς ήταν το μυστικό του. Το τραγούδι έγινε τεράστια επιτυχία, αν και τότε δεν έφτασε ποτέ στο νούμερο ένα, κυρίως επειδή «έπεσε» πάνω στο Do They Know It’s Christmas? των Band Aid.

Χρειάστηκαν σχεδόν 40 χρόνια για να κατακτήσει επιτέλους την κορυφή, αποδεικνύοντας ότι τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια δεν έχουν ημερομηνία λήξης.

Mariah Carey και το απόλυτο Christmas pop hit

Το 1994, η Mariah Carey κυκλοφορεί το All I Want for Christmas Is You. Εκείνη τη στιγμή, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει ότι επρόκειτο να γίνει το πιο δυνατό χριστουγεννιάτικο pop τραγούδι όλων των εποχών.

Παράδοξο; Δεν έφτασε στο νούμερο ένα τότε. Χρειάστηκε η εποχή του streaming για να αποκατασταθεί η …ιστορική αδικία! Από το 2019 και μετά, το τραγούδι κατακτά κάθε χρόνο την κορυφή των charts, μετατρέποντας τη Mariah Carey στο απόλυτο σύμβολο των σύγχρονων Χριστουγέννων.

Μετά το 1994: όταν το Christmas έγινε συνήθεια και όχι ρίσκο

Το All I Want for Christmas Is You δεν έκλεισε την ιστορία. Αντίθετα, άνοιξε έναν νέο κύκλο. Μετά το 1994, τα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια έπαψαν να είναι καλλιτεχνικό ρίσκο και έγιναν σχεδόν …υποχρέωση! Όποιος είχε καθιερωθεί στη pop σκηνή, όφειλε –αργά ή γρήγορα– να δοκιμάσει τις δυνάμεις του στα Χριστούγεννα!

Όμως εδώ εμφανίζεται μια σημαντική διαφοροποίηση:
λίγα τραγούδια κατάφεραν να γίνουν νέα κλασικά. Τα περισσότερα λειτούργησαν ως συνοδευτικά της εποχής, χωρίς να αφήσουν μόνιμο αποτύπωμα.

Christmas albums αντί για Christmas songs

Στη δεκαετία του 2000, η βιομηχανία μετατοπίζεται. Αντί για μεμονωμένα τραγούδια, βλέπουμε την έκρηξη των χριστουγεννιάτικων άλμπουμ. Καλλιτέχνες όπως: Celine Dion, Christina Aguilera, Destiny’s Child, Jessica Simpson και πολλοί άλλοι, κυκλοφορούν ολοκληρωμένες δουλειές, βασισμένες κυρίως σε κλασικά standards.

Η στρατηγική είναι ξεκάθαρη: δεν ψάχνουμε το νέο White Christmas, αλλά μια δουλειά που θα «κουμπώνει» σε κάθε εορταστική playlist. Η δημιουργικότητα δίνει τη θέση της στη διαχρονικότητα.

Michael Bublé: ο άνθρωπος που αναβίωσε το κλασικό Christmas

Αν υπάρχει ένας καλλιτέχνης που σημάδεψε τη σύγχρονη χριστουγεννιάτικη εποχή μετά τη Mariah Carey, αυτός είναι ο Michael Bublé. Το άλμπουμ Christmas (2011) δεν προσπάθησε να εφεύρει κάτι καινούργιο. Αντίθετα, επανέφερε το ύφος του Sinatra και του Nat King Cole σε μοντέρνα παραγωγή.

Και πέτυχε…
Κάθε Δεκέμβρη, ο Bublé επιστρέφει στα charts σαν φυσικό φαινόμενο. Όχι με ένα τραγούδι, αλλά με ολόκληρη αισθητική. Είναι η απόδειξη ότι τα Χριστούγεννα δεν χρειάζονται πάντα καινοτομία.

Τα λίγα νέα τραγούδια που άντεξαν

Μετά τα ’90s, ελάχιστα νέα Christmas songs κατάφεραν να μπουν στο «κλειστό κλαμπ» των διαχρονικών:

• Christmas Lights – Coldplay

• Underneath the Tree – Kelly Clarkson

• Santa Tell Me – Ariana Grande

Κοινός παρονομαστής; Δεν προσποιούνται ότι είναι κλασικά. Μιλούν τη γλώσσα της εποχής τους, αλλά κρατούν το συναίσθημα στο προσκήνιο.

Τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια έχουν κάτι μοναδικό: δεν ανταγωνίζονται το παρόν, αλλά το συναίσθημα. Κάθε Δεκέμβρη, λειτουργούν σαν χρονομηχανή. Μας πηγαίνουν πίσω σε παιδικά χρόνια, σε οικογενειακά τραπέζια, σε ανθρώπους που ίσως δεν είναι πια εδώ.

Γι’ αυτό και δεν «παλιώνουν». Δεν κρίνονται με τους κανόνες της pop επικαιρότητας, αλλά με τους κανόνες της μνήμης.

Στη σημερινή εποχή του streaming, τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια ζουν τη χρυσή τους περίοδο. Κάθε Δεκέμβρη, τα ίδια κομμάτια επιστρέφουν δυναμικά, αποδεικνύοντας ότι η pop, όταν συνδέεται με το συναίσθημα, γίνεται διαχρονική.

Και ίσως αυτή να είναι η μεγαλύτερη επιτυχία τους: ότι, μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς, τα Christmas songs παραμένουν σταθερά. Σαν υπενθύμιση ότι κάποια πράγματα –τουλάχιστον για λίγες μέρες τον χρόνο– μένουν ίδια…

Και στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα, τα Χριστούγεννα δεν απέκτησαν ποτέ τη δική τους ισχυρή pop μουσική παράδοση, όπως συνέβη στον αγγλόφωνο κόσμο. Το εορταστικό soundtrack της χώρας παρέμεινε για δεκαετίες συνδεδεμένο περισσότερο με τα κάλαντα και το θρησκευτικό στοιχείο, παρά με τη σύγχρονη δισκογραφία. Ίσως γιατί η ελληνική μουσική βιομηχανία δεν αντιμετώπισε ποτέ το Christmas ως αυτόνομο μουσικό γεγονός, αλλά ως μια σύντομη, περαστική περίοδο.

Υπήρξαν, βέβαια, μεμονωμένες απόπειρες: τραγούδια, τηλεοπτικά singles μα και κάποιες ολοκληρωμένες  δισκογραφικές απόπειρες, συχνά με εορταστικό στίχο και pop ενορχήστρωση, που όμως δεν κατάφεραν να ριζώσουν στη συλλογική μνήμη. Σε αντίθεση με το Last Christmas ή το White Christmas, τα ελληνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια σπάνια επιστρέφουν κάθε χρόνο στα ραδιόφωνα και τις playlists.

Στη σύγχρονη εποχή του streaming, το φαινόμενο γίνεται ακόμη πιο έντονο: τα ελληνικά Χριστούγεννα ακούγονται κυρίως …αγγλόφωνα. Οι λίστες γεμίζουν με Mariah Carey, Wham!, Bublé και Sinatra, ενώ η εγχώρια παραγωγή περιορίζεται κυρίως σε παιδικά τραγούδια ή σε ειδικές, περιστασιακές κυκλοφορίες. Κι όμως, αυτή η απουσία ίσως λέει πολλά: στην Ελλάδα, τα Χριστούγεννα παραμένουν περισσότερο οικογενειακή και κοινωνική εμπειρία παρά pop αφήγημα…