Γράφει ο Τάσος Κριτσιώλης
Παρασκευή, 4 Απριλίου 2014
Τηλεοπτικές στιγμές που μας έκαναν να γελάσουμε, να κλάψουμε, να μελαγχολήσουμε, να ταυτιστούμε με τους ήρωες και να πάσχουμε μαζί τους. Πόσα συναισθήματα δε γέννησαν σε όλους μας αξέχαστα σίριαλ της μικρής οθόνης. «Ασπρόμαυρα κι έγχρωμα», άφησαν το σημάδι τους στο μυαλό και στην καρδιά μας και τα θυμόμαστε με νοσταλγία μέσα σ’ αυτό το άθλιο τηλεοπτικό τοπίο του σήμερα…
Αυτή η στήλη λοιπόν, κάθε 15 ημέρες θα σας παρουσιάζει κι από μία σειρά που έγραψε τη δική της ξεχωριστή ιστορία στην ασπρόμαυρη ή στην έγχρωμη τηλεόραση στα πρώτα 20 χρόνια πορείας της. Φιλοδοξία της, να σας θυμίσει μοναδικές κι ανεπανάληπτες στιγμές που δε θα σβήσουν ποτέ ο χρόνος και η μνήμη!
———————————————————–
«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», η Ελλάδα καθηλώνεται…
Η είσοδος του 1975, βρίσκει την Ελλάδα να ζει μέρες «κρασιών και λουλουδιών» μετά την πτώση της δικτατορίας και την ανάληψη των τυχών της από πολιτική κυβέρνηση, υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ωστόσο, τις χαρές και τους πανηγυρισμούς διακόπτουν ενίοτε κυκλοφορούσες φήμες περί νέου πραξικοπήματος από αμετανόητα «σταγονίδια» της χούντας, οι οποίες όμως ουδέποτε επιβεβαιώνονται κι έτσι, φαινομενικά η χώρα ζει ήρεμα και ειρηνικά.
Ως προς τα τηλεοπτικά πράγματα, οι δύο νέες μεγάλες επιτυχίες είναι «Το λούνα παρκ» και ο «Μεθοριακός σταθμός», που έχουν ξεκινήσει λίγο πριν και λίγο μετά τη μεταπολίτευση αντιστοίχως και σε βάθος χρόνου, θ’ αποδειχτούν οι μακροβιότερες στην ιστορία της δημόσιας τηλεόρασης…
Όμως, ακόμη δεν έχει ξεκινήσει η σειρά που θα καθηλώσει, θα συνταράξει και θα μείνει αποτυπωμένη στη μνήμη του κόσμου για ολόκληρες δεκαετίες. Οι φωτισμένοι και γεμάτοι έμπνευση παραγωγοί Γιώργος κι Ελβίρα Ράλλη που ηγούνται της «Αστήρ TV», σκέφτονται να μεταφέρουν στη μικρή οθόνη το μνημειώδες μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», με σκοπό να φέρουν σε επαφή το ευρύ κοινό με την ελληνική λογοτεχνία.
Η ιδέα τους σιγά-σιγά μετουσιώνεται σε πράξη, αφού τη σκηνοθεσία αναλαμβάνει ο δις υποψήφιος για Όσκαρ Βασίλης Γεωργιάδης (με τηλεοπτικό διευθυντή τον Κώστα Λυχναρά, που αρχικά σκηνοθετούσε από κοινού με τον Γεωργιάδη), τη διασκευή ο Γεράσιμος Σταύρου (πρόλαβε μόνο τα πρώτα δυο επεισόδια, καθώς έφυγε από τη ζωή και το έργο του ανέλαβε ο Νότης Περγιάλης) και το καστ αποτελείται από κορυφαίους πρωταγωνιστές.
Το σχέδιο της εταιρείας παραγωγής, εγκρίθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο του τότε ΕΙΡΤ τον Ιανουάριο του 1975 και αμέσως, άρχισε η επιλογή των ηθοποιών που θα ενσάρκωναν τους χαρακτήρες που “έπλασε” ο Καζαντζάκης. Η σχετική ανακοίνωση, ανέφερε ότι πρωταγωνιστής του “Χριστού” θα ήταν ο Νίκος Κούρκουλος (άραγε στο ρόλο του “Παναγιώταρου-Ιούδα”;), ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έγινε…
Εν τέλει, στις 5 Ιουνίου 1975 προβάλλεται από το ΕΙΡΤ (που λίγους μήνες αργότερα θα μετονομαστεί σε ΕΡΤ) το πρώτο από τα συνολικά 50 επεισόδια μιας μυθικής τηλεοπτικής σειράς, που εξ αρχής καθήλωσε το πανελλήνιο, αλλά και προκάλεσε αρκετές αντιδράσεις, κυρίως στις τάξεις της Εκκλησίας. Όταν θα ολοκληρωθεί στις 11 Ιουνίου 1976, τίποτε πια στην ελληνική τηλεόραση δε θα είναι το ίδιο…
Σημειωτέον, ότι μιαν εβδομάδα νωρίτερα από την προβολή του πρώτου επεισοδίου, στις 28 Μαΐου, προβλήθηκε ένα ημίωρο αφιέρωμα στη σειρά, υπό τύπου παρουσίασής της στο κοινό…
Η υπόθεση
Η ιστορία διαδραματίζεται γύρω στο 1921 στη Λυκόβρυση, ένα κεφαλοχώρι της Ανατολής. Εκεί, κάθε επτά χρόνια υπάρχει το έθιμο της αναπαράστασης των Παθών του Ιησού τη Μεγάλη Εβδομάδα κι επιλέγονται οι χωριανοί που θα ενσαρκώσουν τα πρόσωπα του Θείου Δράματος.
Έτσι λοιπόν, οι δημογέροντες του χωριού μαζεύονται για ν’ αποφασίσουν και καλούν και τους ντόπιους που έχουν διαλέξει για το έθιμο. Οι «κεφαλές» είναι ο παπα-Γρηγόρης (Λυκούργος Καλλέργης), ο άρχοντας Πατριαρχέας (Ανδρέας Φιλιππίδης), ο δάσκαλος και αδελφός του παπά, ο Νικολής (Γιάννης Κοντούλης), ο καπετάν-Φουρτούνας ή κατά κόσμο Γιακουμής Καπανταής (Φοίβος Ταξιάρχης) και ο γερο-Λαδάς, ο πιο αφιλότιμος, τσιγκούνης και άρπαγας του χωριού (Δήμος Σταρένιος).
Οι ρόλοι λοιπόν, δίνονται στους εξής χωριανούς: Του Απόστολου Πέτρου στο Γιαννακό, πραματευτή της Λυκόβρυσης (Βασίλης Τσάγκλος), του Ιάκωβου στον Κωνσταντή τον καφετζή (Νάσος Κεδράκας), του Ιωάννη στο Μιχελή Πατριαρχέα, γιο του άρχοντα (Θόδωρος Κατσούλης), της πόρνης Μαγδαληνής στην Κατερίνα, τη χήρα και «παστρικιά» (Νίκη Τριανταφυλλίδη), του Ιούδα στον Παναγιώταρο, το σαμαρά και με εξαιρετικά βίαιο χαρακτήρα (Γιώργος Φούντας) και τέλος, του Ιησού στο Μανωλιό, τον πιστό και ήρεμο βοσκό του Πατριαρχέα (Αλέξης Γκόλφης).
Λίγη ώρα αργότερα, έξω από το χωριό ακούγονται φωνές και ψαλμωδίες, σαν μια λιτανεία που όλο και πλησιάζει. Όταν φτάνει στη Λυκόβρυση, αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για πρόσφυγες από ένα χωριό στα βάθη της Ανατολής, που καταστράφηκε από τους Τούρκους κι έτσι ξεριζώθηκαν από τις εστίες τους. Ψάχνουν λοιπόν να βρουν ένα τόπο για να σταθούν και σιγά-σιγά, να ριζώσουν δουλεύοντας τη γη. Επικεφαλής τους είναι ο παπα-Φώτης (Νίκος Χατζίσκος), ένας φλογερός ιερέας με πύρινο λόγο.
Ωστόσο, οι «κεφαλές» δείχνουν να ενοχλούνται από την παρουσία των «κουρελήδων». Ειδικά ο παπα-Γρηγόρης, γίνεται από την αρχή ο σφοδρότερος πολέμιός τους και με αφορμή το θάνατο μιας κοπέλας από πείνα εκείνη τη στιγμή, ρίχνει το «δόλωμα» στους Λυκοβρυσιώτες ότι οι πρόσφυγες πάσχουν από χολέρα και πρέπει να φύγουν από το χωριό.
Οι χωριανοί πείθονται από τα λόγια του παπά τους και διώχνουν τους «χολεριασμένους», οι οποίοι βρίσκουν καταφύγιο στις σπηλιές του άγριου βουνού της Σαρακήνας, λίγο έξω από τη Λυκόβρυση. Ωστόσο, οι «Απόστολοι» και ο «Χριστός» θα σταθούν δίπλα τους από την πρώτη στιγμή, εξοργίζοντας τη δημογεροντία.
Έτσι, οι προεστοί με επικεφαλής τον παπα-Γρηγόρη, ψάχνουν τρόπους να τους διώξουν από τη «γη τους». Εκμεταλλευόμενοι τις άριστες σχέσεις που έχουν με την εξουσία του χωριού, δηλαδή τον Τούρκο Αγά (Γιάννης Αργύρης), του ζητούν διαρκώς να πάρει πρωτοβουλίες και ν’ απομακρύνει τους «ξενομπάτες».
Όλα φαίνεται ν’ αλλάζουν προς στιγμήν, όταν βρίσκεται δολοφονημένο το Γιουσουφάκι (Τζένη Φωτίου) που είχε ο Αγάς στο κονάκι του. Πνιγμένος από οργή, μίσος και θλίψη, ο Τούρκος θα κλειδώσει όλους τους προεστούς στο υπόγειο κι απειλεί ότι θα κρεμά κάθε μέρα κι από έναν μέχρι να βρεθεί ο φονιάς. Αρχικώς, οι υποψίες πέφτουν στον Παναγιώταρο, που όλη μέρα μεθοκοπά και ξεσπά στη γυναίκα του (Αλίκη Αλεξανδράκη) εξαιτίας της Κατερίνας.
Όμως, τη στιγμή που ετοιμάζεται να κρεμαστεί, ο Μανωλιός προλαβαίνει και παίρνει επάνω του την ευθύνη του φονικού για να σώσει το χωριό. Η Κατερίνα δεν αντέχει την αδικία, λέει ψέματα στον Αγά ότι εκείνη σκότωσε το Γιουσουφάκι και βρίσκει φρικτό θάνατο, προκειμένου να σώσει το Μανωλιό που αγαπά.
Αν και αθώος, ο βοσκός οδηγείται τελικώς στην κρεμάλα αλλά την ύστατη ώρα, η οικονόμος του Αγά η Μάρθα (Ελένη Ζαφειρίου) βρίσκει τα ματωμένα ρούχα του σεΐζη (Κώστας Γκουσγκούνης) -υπασπιστή του Αγά- κι αποκαλύπτεται ότι εκείνος είναι ο δολοφόνος. Συνεπώς, ο Αγάς τον κρεμά, αφού πρώτα τον βασανίζει.
Μετά απ’ αυτό, τίποτε δεν είναι πια το ίδιο. Ο Γιαννακός, ο Κωνσταντής κι ο Μιχελής αποφασίζουν ν’ ακολουθήσουν το Μανωλιό και οι εξελίξεις είναι αναπόφευκτες. Ο παπα-Γρηγόρης διαλύει τον αρραβώνα της κόρης του Μαριωρής (Κάτια Δανδουλάκη) με το Μιχελή κι εκείνη -ούσα άρρωστη από φυματίωση («χτικιό» το λέγαν τότε…)- θα πεθάνει παραπονεμένη και δυστυχισμένη. Νωρίτερα, φεύγει από τη ζωή και ο Πατριαρχέας, πικραμένος από το γιο του που τον απαρνήθηκε.
Πλέον, το μίσος και η έχθρα του παπα-Γρηγόρη πέφτουν επάνω στο Μανωλιό και βάζει σκοπό της ζωής του να τον εξοντώσει πάση θυσία. Χρησιμοποιεί τον Παναγιώταρο -που επίσης μισεί το βοσκό για άλλους λόγους- και ξεσηκώνουν όλο το χωριό εναντίον του.
Προκειμένου να προστατέψει τους φτωχούς της Σαρακήνας, ο Μανωλιός παρουσιάζεται ο ίδιος στον Αγά, ο οποίος τον «παραδίδει» στον όχλο για τα περαιτέρω. Οδηγείται στην εκκλησία του χωριού, όπου παίρνει πάνω του όλες τις «κατηγορίες» που έπλασαν οι προεστοί εναντίον του και τελικώς, οδηγείται στο θάνατο από το μαχαίρι του Παναγιώταρου.
Ωστόσο, το χωριό δε γλιτώνει την τουρκική θηριωδία,καθώς τη νύχτα της Ανάστασης μπαίνει στη Λυκόβρυση πολυπληθής στρατός τουρκικού ιππικού και την κατακαίει, ενώ ο Παναγιώταρος αυτοκτονεί. Σημειωτέον, ότι αυτό το τέλος είναι διαφορετικό από εκείνο που έδωσε ο Καζαντζάκης στο μυθιστόρημα…
Το καστ
Δεν υπάρχουν λόγια για να παρουσιάσει κάποιος το καστ αυτής της μεγαλειώδους σειράς. Όλοι οι ηθοποιοί είναι ένας κι ένας και είμαι βέβαιος ότι αν ο Καζαντζάκης μπορούσε να τους δει πριν γράψει αυτό το αριστούργημα, θα τους έδινε ακριβώς τους ίδιους ρόλους. Σχεδόν το μισό ελληνικό θέατρο πήρε μέρος στον «Χριστό» και οι πρωταγωνιστές έδωσαν αληθινό ρεσιτάλ ερμηνείας.
Μπορείτε να φανταστείτε άλλο παπα-Γρηγόρη πλην του Καλλέργη; Άλλο Παναγιώταρο πλην του Φούντα; Άλλο γερο-Λαδά πλην του Σταρένιου; Άλλον Αγά πλην του Αργύρη (πραγματικά συγκλονιστικός με τη χαρακτηριστική λέξη «γκιαούρηδες»); Άλλο σεΐζη πλην του Γκουσγκούνη (ναι, του γνωστού… «άξιου»); Ακόμη, άλλη Μαριωρή πλην της Δανδουλάκη; Άραγε, ποιαν εκτός της Νίκης Τριανταφυλλίδη θ’ απέδιδε με τόσο συγκλονιστικό τρόπο την Κατερίνα, την “πόρνη” της Λυκόβρυσης, από τα πιο τραγικά πρόσωπα του έργου;
Σε ποιον από τους σπουδαίους ηθοποιούς να σταθούμε; Όλοι τους αποδίδουν με μοναδικό τρόπο τους ρόλους τους και τολμώ να πω, ότι πρόκειται μακράν για το καλύτερο καστ που είδαμε ποτέ σε τηλεοπτική σειρά -μόνο με τα αντίστοιχα της «Γαλήνης» και του «Συμβολαιογράφου» θα μπορούσα να το συγκρίνω, αλλά κι αυτά μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.
Πλην των πρωταγωνιστών που ήδη αναφέρθηκαν, αξίζει τον κόπο να παρουσιάσουμε και τους υπόλοιπους που είχαν μικρότερους, αλλά χαρακτηριστικούς ρόλους. Ξεκινάμε από τη μοναδική Γεωργία Βασιλειάδου (Μανταλένια, θεία του Μανωλιού), που εκπλήσσει ευχάριστα με την παρουσία της, δίνοντας στη σειρά ένα κομμάτι από το ανυπέρβλητο κωμικό ταλέντο της. Είναι κρίμα που με το νέο μοντάζ του Γεωργιάδη, κόπηκαν αρκετές από τις σκηνές όπου συμμετείχε…
Πάμε στο Νίκο Καλογερόπουλο που υποδύεται υποδειγματικά το Νικολιό, το βοηθό του Μανωλιού στη βοσκή και που στο τέλος παντρεύεται την παρακόρη του Πατριαρχέα, το Λενιώ (Μαίρη Ιγγλέζη) που αρχικώς είχε αρραβωνιαστεί το Μανωλιό. Ακόμη και ο βουβός ρόλος της Ηρώς Κυριακάκη (Πηνελόπη, γυναίκα του γερο-Λαδά) είναι χαρακτηριστικός.
Από τα νέα παιδιά, στεκόμαστε στη Στάμυ Κακκαρά (Πελαγιά, κόρη του Παναγιώταρου) και στον Αργύρη Παυλίδη (Μπραϊμάκι, με το οποίο ο Αγάς αντικατέστησε το Γιουσουφάκι) που λογικά θα πρέπει να έκαναν την παρθενική τηλεοπτική εμφάνισή τους…
Σχόλιο
Ο Καζαντζάκης με αυτό το μυθιστόρημα, ουσιαστικά περιγράφει τη ζωή του Χριστού όπως τη γνωρίζουμε από το Ευαγγέλιο, μεταφέροντάς την απλώς σ’ ένα χωριό της Ανατολής. Εκεί, όπου ζει και βασιλεύει η απληστία των δημογερόντων, που τα έχουν κάνει «πλακάκια» με τον Αγά και την τουρκική εξουσία, για να μην έχουν προβλήματα. Μιλά για την αδικία, τη φτώχεια, τον κατατρεγμό και τη δουλοπρέπεια που προσπάθησε να πολεμήσει κι ο ίδιος ο Χριστός, τον οποίο εδώ βλέπουμε στο πρόσωπο του Μανωλιού.
Η διασκευή από το Νότη Περγιάλη είναι υποδειγματική. Κρατώντας σε μεγάλο βαθμό τους αυθεντικούς διαλόγους του βιβλίου, εμπλουτίζει την ιστορία «τόσο-όσο», αποφεύγοντας τις υπερβολές. Μάλιστα, δίνει περισσότερο χώρο στο ερωτευμένο ζευγάρι Μιχελή-Μαριωρής, που είναι ίσως τα πιο τραγικά πρόσωπα του έργου -ειδικά η κοπέλα.
Η σειρά ήταν εξαιρετικά ακριβή για εκείνη την εποχή, καθώς το κάθε επεισόδιο κόστιζε γύρω στις 350.000 δραχμές -τεράστιο ποσό για τότε. Όμως, ο Βασίλης Γεωργιάδης ήθελε τα πάντα στην εντέλεια κι έτσι, ο σκηνογράφος Πέτρος Καπουράλης πέτυχε ουσιαστικά έναν άθλο, φτιάχνοντας ένα ολόκληρο χωριό σ’ ένα χώρο στον Παράδεισο Αμαρουσίου, δίπλα από το στούντιο ΑΤΑ, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Όπως θυμάται ο Κώστας Λυχναράς -τηλεοπτικός διευθυντής του «Χριστού»-, η έκταση γης όπου «στήθηκε» το χωριό ανήκε στην Εκκλησία, τη στιγμή που ο τότε μητροπολίτης Φλωρίνης Καντιώτης είχε αφορίσει έναν-έναν όλους τους συντελεστές του σίριαλ (ηθοποιούς, σκηνοθέτες, τεχνικούς κλπ).
Σημειωτέον, ότι τότε χρησιμοποιήθηκαν τηλεοπτικές κάμερες για πρώτη φορά σε εξωτερικά γυρίσματα, κάτι που θεωρούταν αδιανόητο και οι δυσκολίες ήταν πολλές. Ωστόσο, το τελικό αποτέλεσμα ήταν πραγματικά μοναδικό και μνημειώδες!
Σύμφωνα με την πάλαι ποτέ ΕΡΤ, υπάρχουν στο αρχείο της και τα 50 επεισόδια της σειράς. Όμως, από το 1982 που πρωτοπροβλήθηκε σ’ επανάληψη ως και την τελευταία, προβάλλονται 18. Μετά την «αλλαγή» του 1981, προέκυψε ένα «κενό» 18 ωρών στο πρόγραμμα της ΕΡΤ κι έτσι, ζητήθηκε από το Βασίλη Γεωργιάδη να μοντάρει τα 50 επεισόδια σε 18 για να το καλυφθεί. Σύμφωνα με τον κ. Λυχναρά, το υπόλοιπο υλικό πετάχτηκε. Το αρχείο της ΕΡΤ βεβαιώνει ότι υπάρχουν ολόκληρα και τα 50 επεισόδια. Πού βρίσκεται η αλήθεια, άραγε;
Η μουσική επιμέλεια ήταν της Δανάης Ευαγγελίου. Ωστόσο, μέχρι σήμερα αποτελεί μεγάλο μυστήριο ποιος έγραψε την πραγματικά τρομακτική και χαρακτηριστική μουσική τίτλων της σειράς…
Κλείνοντας, να πούμε δυο λόγια για το άτυχο τέλος του «Μανωλιού», του Αλέξη Γκόλφη. Έφυγε από τη ζωή το 2007 μόλις 59 ετών, ζώντας για πολλά χρόνια στους δρόμους της Αθήνας αλκοολικός, άστεγος και χωρίς καθόλου χρήματα. Υπέκυψε κι εκείνος στη μοίρα όλων των ηθοποιών που υποδύθηκαν το Χριστό κι εν συνεχεία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο «εξαφανίστηκαν» από το προσκήνιο…
————
*** Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση υλικού, χωρίς την άδεια του Music Corner…