Γράφει ο Παύλος Ζέρβας
Στην ποπ μουσική, οι τίτλοι δεν δίνονται. Κερδίζονται!
Και ο τίτλος της “βασίλισσας” είναι ο πιο βαρύς απ’ όλους, ιδιαίτερα όταν τον φοράς για τέσσερις δεκαετίες, όπως η Madonna. Αλλά κάθε εποχή γεννά τη δική της σταρ, και στα τέλη της δεκαετίας του 2000 εμφανίζεται μια φιγούρα που δεν θυμίζει απλώς τη Madonna. Μοιάζει σαν να έχει μελετήσει όλη την τέχνη της πρόκλησης, της εικόνας και της θεατρικότητας
Το όνομά της: Lady Gaga.
Και ξαφνικά, ο θρόνος της ποπ αρχίζει να τρίζει…
Η ιστορία Madonna–Gaga δεν είναι μια απλή διαφωνία ή ένα κακό βλέμμα σε ένα βραβείο. Είναι ένας καθρέφτης δύο εποχών, δύο καλλιτεχνικών οραμάτων, δύο γυναικών που έχτισαν η καθεμία το δικό της σύμπαν, αλλά με τόσο κοινό DNA που ο κόσμος δεν μπορούσε να μην τις συγκρίνει. Όταν μια νέα σταρ μοιάζει να κρατά τον πυρσό της παλιάς, τότε η σκηνή μπορεί να γίνει πεδίο μάχης.
Το πρώτο φως: η άφιξη της Gaga
2008: Ο κόσμος της ποπ είναι κορεσμένος από dance hits, εμπορικές συνεργασίες και καλλιτέχνες που αναβοσβήνουν σαν φωτάκια.
Και τότε, εμφανίζεται η Lady Gaga με το “Just Dance”, ένα τραγούδι που ακούγεται σαν κραυγή ελευθερίας σε σκοτεινό club. Το “Poker Face” ακολουθεί σαν σφαλιάρα. Η εικόνα της είναι ακαταλόγιστη, θεατρική, σουρεαλιστική. Φοράει ρούχα που μοιάζουν με γλυπτά, κινείται σαν performance art, μιλά για σεξουαλικότητα, για ταυτότητα, για την queer κοινότητα με τρόπο που θυμίζει τη Madonna στα ’80s.
Οι δημοσιογράφοι αρχίζουν να ψιθυρίζουν: “Η νέα Madonna;”
Η Madonna αρχικά μοιάζει να παρακολουθεί από απόσταση. Ωστόσο, σε μια πρώτη της δήλωση αναγνωρίζει ότι “η Gaga έχει ταλέντο”. Η σχέση, προς το παρόν, μοιάζει ουδέτερη. Αλλά η ουδέτερη ζώνη δεν κρατά πολύ στο βασίλειο της ποπ.
Η στιγμή της έκρηξης: το “Born This Way”
Το 2011, η Gaga ετοιμάζει το πιο φιλόδοξο άλμπουμ της μέχρι τότε. Θέλει κάτι πολιτικό, κοινωνικό, προκλητικό: έναν ύμνο στη διαφορετικότητα. Η επιλογή της για lead single είναι ένα τραγούδι που μιλά για αυτοαποδοχή: “Born This Way”.
Όταν κυκλοφορεί, γίνεται σεισμός.
Όχι μόνο γιατί το τραγούδι μετατρέπεται σε παγκόσμιο queer anthem — αλλά γιατί ο ήχος του θυμίζει έντονα το “Express Yourself” της Madonna.
Οι fans αρχίζουν να το συζητούν. Τα media το χτίζουν σαν ιστορία.
Και η Madonna;
Η Madonna δεν μένει σιωπηλή.
“Όταν το άκουσα για πρώτη φορά, σκέφτηκα… reductive.”
Μια λέξη που χτυπά σαν μαχαίρι.
Η “βασίλισσα” υπονοεί ότι το τραγούδι της Gaga είναι απλοποιημένη εκδοχή δικού της έργου.
Η λέξη γίνεται παγκόσμιο meme. Στις συναυλίες της, η Madonna ενώνει το “Born This Way” με το “Express Yourself”, πριν κλείσει με μια πρόκληση:
“She’s not me!” (αυτή δεν είναι εγώ!)
Το μήνυμα είναι καθαρό.
Το στέμμα δεν παραδίδεται.
Το παρελθόν ξυπνά
Η σύγκριση δεν περιορίζεται στη μουσική. Οι αντιθέσεις τους αποκτούν τεράστια διάσταση.
Η Madonna ήταν πάντα η ιέρεια της ανατροπής, της πρόκλησης, της υπέρβασης του ορίου. Μεταμορφωνόταν με κάθε δεκαετία, αλλά πάντα με ψυχρό έλεγχο, με σχέδιο και πρόγραμμα.
Η Gaga, από την άλλη, είναι το τέκνο μιας νέας εποχής. Μια καλλιτέχνιδα που δεν επιδιώκει απλά το σοκ. Το μετατρέπει σε queer πανηγύρι, σε θεατρική υπερβολή που μοιάζει πιο συναισθηματική, πιο αυθόρμητη, πιο γνήσια.
Οι δύο γυναίκες μοιάζουν πολύ για να συνυπάρξουν. Και ταυτόχρονα, είναι τόσο διαφορετικές ώστε δεν γίνεται να μην συγκρουστούν.
Η δημόσια σύγκρουση
Η Madonna συνεχίζει να αφήνει υπαινιγμούς σε συνεντεύξεις, χρησιμοποιώντας συχνά ειρωνικό ύφος. Μιλά για τη δουλειά της Gaga με εκείνη τη χαρακτηριστική ψυχραιμία που κάνει τους δημοσιογράφους να καταλαβαίνουν πως υπάρχει ένταση, βαθιά και προσωπική.
Η Gaga, από την πλευρά της, δείχνει επηρεασμένη. Σε μια συναισθηματική της δήλωση λέει:
“Αυτό που κάνω είναι δικό μου. Η Madonna είναι μια τεράστια επιρροή, αλλά δεν θα με κάνετε να νιώσω ότι δεν αξίζω.”
Η κόντρα πια δεν είναι μόνο μουσική.
Είναι ιδεολογική:
Ποιος ορίζει τα όρια της τέχνης;
Ποιος έχει δικαίωμα να λέει ότι κάτι είναι “μίμηση”;
Και ποιος, τελικά, έχει το πραγματικό στέμμα της ποπ;
Οι δρόμοι αρχίζουν να απομακρύνονται
Μετά το 2013, η Gaga περνά μια δύσκολη περίοδο: εμπορική κόπωση, προβλήματα υγείας, και ένα άλμπουμ που δεν έχει την ίδια απήχηση. Οι φήμες για “το τέλος της εποχής Gaga” αρχίζουν να πληθαίνουν.
Αλλά εκεί, αντί να καταρρεύσει υπό το βάρος της σύγκρισης με τη Madonna, η Gaga κάνει κάτι απρόσμενο:
Αλλάζει …πίστα!
Τραγουδά jazz με τον Tony Bennett και κερδίζει Grammy!
Στήνει μια συγκλονιστική ερμηνεία στο stage των Oscars.
Μεταμορφώνεται σε ηθοποιό και αποσπά ύμνους στο “A Star Is Born”.
Και ξαφνικά, ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι η Gaga δεν είναι τελικά “η νέα Madonna”.
Είναι κάτι άλλο.
Κάτι δικό της…
Η Madonna τη βλέπει ξανά. Από απόσταση, αλλά χωρίς την ίδια ένταση. Ίσως γιατί η Gaga δεν προσπαθεί πια να μοιάσει σε κανέναν. Ίσως γιατί η ίδια η Madonna αναγνωρίζει ότι η τέχνη εξελίσσεται και ότι η Gaga πλέον κινείται σε επίπεδα που ξεφεύγουν από τον απλό μιμητισμό.
Η ώριμη φάση: δύο διαφορετικοί κόσμοι
Στις πιο πρόσφατες εμφανίσεις και δηλώσεις τους, οι δύο γυναίκες μοιάζουν να έχουν θάψει -άτυπα- την κόντρα. Η Gaga έχει δηλώσει σε συνεντεύξεις πως “σέβεται τρομερά” τη Madonna, ενώ η Madonna έχει φωτογραφηθεί μαζί της σε στιγμές που περισσότερο θυμίζουν δύο μεγάλες σταρ που αλληλοαναγνωρίζονται, παρά ανταγωνίζονται.
Δεν έγιναν ποτέ φίλες.
Δεν θα μπορούσαν.
Αλλά έμαθαν να συνυπάρχουν, σαν δύο βασίλισσες που κυβερνούν διαφορετικά βασίλεια.
Τελικά, ποια “κέρδισε”;
Η Madonna είναι το θεμέλιο. Είναι η καλλιτέχνιδα που άλλαξε για πάντα το πώς αντιλαμβανόμαστε την ποπ, την εικόνα, τη σεξουαλικότητα, τον ακτιβισμό μέσα στη μουσική.
Η Gaga είναι η αναγέννηση. Έφερε τη θεατρικότητα σε νέα επίπεδα, παντρεύοντας την ποπ με την performance art, το queer πολιτικό μήνυμα με μια ξεχωριστή συναισθηματική δύναμη.
Η Madonna άνοιξε τον δρόμο.
Η Gaga τον περπάτησε, τον ξαναχάραξε και τον έκανε δικό της.
Δεν υπήρξε νικήτρια.
Υπήρξε μόνο εξέλιξη…
Η “κόντρα” Madonna vs Gaga δίδαξε κάτι βαθύτερο από έναν απλό μουσικό ανταγωνισμό:
ότι η ποπ δεν ανήκει σε κανέναν,
ότι κάθε εποχή έχει τη δική της φωνή,
ότι η τέχνη δεν σταματά, απλώς αλλάζει χέρια.
Και η πιο όμορφη ειρωνεία;
Στο τέλος, και οι δύο γυναίκες απέδειξαν ότι δεν χρειάζεται να φοβάσαι τη σύγκριση.
Αρκεί να συνεχίζεις να δημιουργείς, να τολμάς και να πρωτοτυπείς…